ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΥΦΙΕΡΟΥ ΔΕΙΝΟΠΑΘΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΝΟΙΚΙΑΣΤΕΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΠΡΟΣΟΔΩΝ

Μετά την απελευθέρωση, εφαρμόστηκε στη χώρα μας το σύστημα της ενοικίασης των δημοσίων προσόδων. Πρόκειται για ένα σύστημα που είχε τις ρίζες του στη ρωμαϊκή εποχή και στο Μεσαίωνα. Ο ρόλος και οι μέθοδοι που ακολούθησαν οι ενοικιαστές του χαρακτηρίστηκαν με τα σκληρότερα λόγια: «ήσαν τα απεχθέστερα και ειδεχθέστερα των διπόδων όντων, όσα ανεφάνησαν ποτέ επί της Γης» (1).

Ο Μεσσήνιος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Θόδωρος Σακελλαρόπουλος γράψει για τους ενοικιαστές των δημοσίων προσόδων: «Σε πολλές περιόδους και σε πολλές περιοχές οι ενοικιαστές εξελίχτηκαν σε μάστιγες της ελληνικής υπαίθρου. Πλαισιωμένοι από υποεισπράκτορες, μπράβους, αποθηκάριους, κ.λπ., χρησιμοποιούσαν κάθε μέσο για την είσπραξη των φόρων, την απόσπαση έκτακτων δοσιμάτων αλλά και τον επηρεασμό των ψηφοφόρων. Οι εξουσίες του ενοικιαστή στο πρόσωπο του χωρικού και στις εργασίες του ήταν μεγάλες. Το θέρισμα, η συγκέντρωση του καρπού και το αλώνισμα γίνονταν μόνο με την άδεια του ενοικιαστή. Στις αποθήκες του μεταφερόταν και ο καρπός υποχρεωτικά, από τον ίδιο τον αγρότη. Ο ενοικιαστής είχε δικαίωμα εισόδου και έρευνας στο σπίτι του χωρικού οποιαδήποτε ώρα της ημέρας και νύχτας. Στις περισσότερες ενοικιάσεις, ως κρυφοί ή φανεροί μέτοχοι παρουσιάζονταν εκπρόσωποι της τοπικής εξουσίας (δικαστές, δήμαρχοι, αστυνόμοι). Έτσι τα παράπονα και οι διαμαρτυρίες των χωρικών εναντίον των καταχρήσεων σπάνια εύρισκαν ανταπόκριση» (2).

Οι κάτοικοι των χωριών της Βουφράδας υπήρξαν κι αυτοί θύματα της απάνθρωπης εκμετάλλευσης των ισχυρών οικονομικών και πολιτικών παραγόντων, όπως ο Παναγιώτης Παπατζώνης, ο Αναγνώστης Πουλόπουλος, ο Αναγνώστης Σκούφης, ο Προκόπης Οικονομόπουλος και άλλοι, που με τις αλχημείες τους τούς οδήγησαν σε απόγνωση, αφού έλεγχαν και την κρατική εξουσία και εμπόδιζαν άμεσα ή έμμεσα κάθε προσφυγή για δικαίωση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ο σφετερισμός των προσόδων ήταν μια από τις αιτίες των κοινωνικών συγκρούσεων της εποχής (3). Η περιοχή των χωριών Πάνω και Κάτω Κοντογόνι, Μηλιώτη, Μανιάκι, Βλάση και Μαργέλι δέχτηκε τη σκληρότερη εκμετάλλευση από τους ενοικιαστές των δημοσίων προσόδων. Οι κάτοικοι αγανάκτησαν και ζήτησαν την προστασία των δημογερόντων της επαρχίας Ανδρούσης, αλλά και τη μεσολάβηση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Τρία έγγραφα της εποχής, που τα έφερε πρόσφατα στην επιφάνεια ο καταγόμενος από το Παπαφλέσσα (Κοντογόνι) Πάνος Κοσμόπουλος (4), και τα οποία παραθέτουμε στη συνέχεια, μας δίνουν ανάγλυφη την απελπιστική κατάσταση στην οποία είχαν περιπέσει οι κάτοικοι από τα χωριά Κοντογόνι και Μηλιώτη, καθώς και τον αγώνα που έκαναν για αποκατάσταση της αδικίας ο Γεώργιος Κατσούλας από το Κοντογόνι και ο Λάμπρος Κωνσταντακόπουλος από το Μηλιώτη. Εκείνο που φαίνεται περίτρανα με μια προσεχτική μελέτη των εγγράφων είναι οι εκβιασμοί και η υφαρπαγή δικαστικών αποφάσεων στα μέτρα των ενοικιαστών. Έτσι, στην ουσία άνθρωποι της κρατικής και δικαστικής εξουσίας, πλαισιωμένοι από τοπικούς κομματάρχες και μπράβους των βουλευτών, εκμεταλλεύονταν απάνθρωπα τους χωρικούς.

Α'

«1 Οκτωβρίου 1830 κάτοικοι χωρίων Κοντογούνι και Μηλιώτη, προς δημογέροντες επαρχίας Ανδρούσης.

Κατ’ Ιούλιον 1828, Παναγιωτάκης Παπατζώνης, ενοικιαστής εθνικών προσόδων της επαρχίας και Αναγνώστης Πουλόπουλος από Βρωμόβρυση Εμπλακίων και Αναγνώστης Σκούφης από Ποντιά, κατά την σύναξιν των εθνικών δικαιωμάτων συνήψαν συμφωνίαν με τους κατοίκους εξαγοράς των έναντι ποσού 1.450 γροσίων. Κατεβλήθη αμέσως το 1/2του ποσού έναντι αποδείξεως. Μετά 50 ημέρες εστάλη το υπόλοιπο προς τον επαρχιακόν δημογέροντα Μάρκον Αλεβιζόπουλον και αυτός το εμέτρησεν εις τον Αναγνώστην Πουλόπουλον. Τους εστάλη το πωλητήριον και το εφύλασσαν αγνοούντες το περιεχόμενο αυτού, βέβαιοι ότι απηλλάσσοντο πάσης καταβολής «από τους καρπούς των γεννημάτων και των δέντρων». Μόλις συνήχθησαν τα βελανίδια, ο Παν. Παπατζώνης εζητούσε μερίδιον. Το πωλητήριον είχε συνταχθεί «με πανουργίαν και απάτην». Παρουσιάσθη πραγματευτής από Κορώνην προς αγοράν του βελανιδιού προς 23 παράδες την οκάν, παραδοτέον εις την Μπούκαν του Νησίου. Εξευρέθησαν μισθωμένα ζώα μεταφοράς, αλλά εις θέσιν Πηλαλίστρα ο πραγματευτής τους εβίασε να μεταφέρουν τα βελανίδια στη Φρουτζάλα, όπου παρουσιάσθη ο Παπατζώνης και τα επήρε, ενώ οι χωρικοί επλήρωσαν 500 γρόσια αγώγι. Εν συνεχεία ο Παπατζώνης με «δόλιους τρόπους εσύστησεν αιρετοκρισίαν χωρίς την θέλησίν των εις Φρουτζαλοκάμαρα και έλαβεν απόφασιν προς ωφέλειάν του». Τον παρελθόντα χρόνο ο Παπατζώνης παρουσιάσθη εις το Πρωτόκλητον δικαστήριον Κάτω Μεσσηνίας. Εστάλη αντιπρόσωπος των χωρικών ο Γεώργιος Κατσούλας. «Ανέλπιστον συμβεβηκός» εμεσολάβησεν. Ο επίτροπος ηπειλήθη και έφυγε από το δικαστήριον με βάσιν την απόφασιν των αιρετοκριτών έστειλαν ανθρώπους εις τα χωριά και εμέτρησαν τις βελανιδιές, μαθ’ ο εξέδωκαν απόφασιν να πληρώσουν εις Παπατζώνην 30 χιλ. οκ. βελανίδια (εις πέντε χρόνους τα δέντρα μας δεν αποδίδουν τόσα ει γράψουν). Φανερά αδικία. Έτοιμοι οι αναφερόμενοι να απευθυνθούν εις την Κυβέρνησιν. Παρακαλούνται οι πρόκριτοι - δημογέροντες της επαρχίας να υπογράφει η αναφορά και βεβαιωθεί το περιεχόμενό της.

Ακολουθούν στο τέλος του εγγράφου οι υπογραφές Προκριτοδημογερόντων Ανδρούσας και κάτοικοι Κοντογουνίου -Μηλιωτίου. Αριθ. 554. Η επαρχιακή δημογεροντία Ανδρούσης επικυροί το γνήσιον και την θέλησιν των εν τω παρόντι μαρτυρικών φαινομένων υπογραφών.

1 Οκτωβρίου 1830 Ανδρούσα
Σφραγίς
Μάρκος Αλεβιζόπουλος
Αναγνώστης Οικονομόπουλος»

Β'

Το έγγραφο αυτό απευθύνεται στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και φέρει ημερομηνία 13 Φεβρουαρίου 1830.

«Δύο χωρίδια Μηλιώτη και Κοντογόνι λεγόμενα, αδικούνται αδικίαν μεγάλην και έρχεται ο παρών Γεώργιος εις την εκλαμπρότητά σας να σας εκτραγωδήση την δυστυχίαν των. Δώσετέ τους ακρόασιν εις όσο ήθελε σας προβάλει και επομένως παρακαλείσθε θερμώς, να δώσητε εις αυτούς χείρα βοηθείας εν έργω και λόγω, φαινόμενοι αντιλήπτορες των δυστυχών. Είθε να τους απαλλάξητε εκ των δεινών τους και μένω μεθ’ όλης της υπολήψεως.

Ο τα υμέτερα σεβόμενος και ευχέτης προς Θεόν Ιωσήφ Ανδρούσης Εν Νησίω».

Γ΄

Το έγγραφο αυτό φέρει ημερομηνία 10 Φεβρουαρίου 1830, το υπογράψουν οι πληρεξούσιοι Γεώργιος Τριανταφυλλόπουλος και Λυμπέριος Βασιλόπουλος και το απευθύνουν στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Γράψουν μεταξύ άλλων:

«...Οι εδικοί μας Γεώργιος Κατσούλας και Λάμπρος Κωνσταντακόπουλος από Μηλιώτη αδικούνται από ένα δύο άτομα της επαρχίας μας και από τον Κ. Παπατζώνην. Παρακαλούμεν να τους βοηθήσεις εις τα δίκαιά τους...».

Σύμφωνα με τον Πάνο Κοσμόπουλο, που είναι σημαντική η προσφορά του στη μελέτη των γεωργοοικονομικών ζητημάτων της περιοχής την περίοδο αυτή, άμεση ήταν η αντίδραση του Κολοκοτρώνη, ο οποίος, από την Καρύταινα όπου βρισκόταν, έστειλε δριμύτατη επιστολή στη γραμματεία Δικαίου της κυβέρνησης. Και αυτή την επιστολή την έφερε στην επιφάνεια ο Πάνος Κοσμόπουλος στο ίδιο βιβλίο του:

«.. .Από τα εδώ εγκλειόμενα γράμματα προς με του Πανιερωτάτου Αγίου Ανδρούσης και πληρεξουσίων της επαρχίας Ανδρούσης και των προκρίτων και δημογερόντων (που σας ανέφερα παραπάνω) η Γραμματεία πληροφορείται αυτό το οποίον ούτοι αναφέρουν, ότι γίνεται μέγα άδικον παρά του κ. Παπατζώνη εις τους κατοίκους των χωριών Μηλιωτίου και Κοντογόνι... Η υπόθεσις κατέπεσεν ούτω ως εκ της αμαθείας και απλότητος των ειρημένων κατοίκων... αν ενεργηθεί η εκδοθούσα απόφασις δικαστηρίου της Κάτω Μεσσηνίας χάνονται κατά κράτος αυτοί οι άνθρωποι... Δεν δύνανται ένεκα της αμαθείας των να αναφέρουν ως αρμόζει το πράγμα. Αλλ’ όταν εξετασθούν με ησυχίαν και υπομονήν θέλει ημπορέσωσι να δώσωσι, τας απαιτουμένας πληροφορίας.. ."

Η υπόθεση αυτή είχε συνέχεια στα δικαστήρια του Ναυπλίου χωρίς, όμως, το αποτέλεσμά της να είναι γνωστό σε εμάς. Εκείνο που αξίζει να επισημάνουμε είναι μια επιστολή των αδικημένων -που έφερε στην επιφάνεια και πάλι ο Πάνος Κοσμόπουλος στο παραπάνω βιβλίο του- και η οποία δείχνει ξεκάθαρα τον πόνο, τη δυστυχία, το παράπονο και την απελπισία τους, που φτάνουν στο σημείο να θέλουν το δίκιο τους κι ας «πουλήσουν" τα παιδιά τους για το τίμημα:

«Να μας ελευθερώσετε από τον Παπατζώνην , ο οποίος μας τυραννεί δύο χρόνια σκληρότατα και ήδη πολλοί χωριανοί μας ευρίσκονται στη φυλακή... Ημείς ευχαριστούμεθα να λάβει ο ρηθείς επιτίμιον εκκλησιαστικόν ότι δεν μας αδικεί διά της απάτης... και τότε πουλούμε και τα παιδιά μας και πληρώνουμε".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Π. Καραλή: Δημοσιονομικαί μελέται, Αθήναι 1907, σελ. 36.
2. Θ. Σακελλαρόπουλος: Θεσμικός μετασχηματισμός και οικονομική ανάπτυξη -κράτος και οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922, εκδόσεις «Εξάντας», Αθήνα 1991 , σελ. 284.
3. Χ. Λούκος: Η ενοικίαση των προσόδων κατά την καποδιστριακή περίοδο - απόψεις για την πολιτική διάσταση του ζητήματος, τόμος 80ς, Αθήνα 1980, σελ. 370.
4. Πάνος Κοσμόπουλος: Γεωργοοικονομικά ζητήματα (και διαμάχη) Πυλίων στα Καποδιστριακά χρόνια, Γ' Διεθνές Συνέδριο Πελοποννησιακών Σπουδών (Καλαμάτα, 8-15 Σεπτεμβρίου 1985), Αθήνα 1987-1988.