«Ούτε δυο άτομα της αυτής φυλής είναι απολύτως όμοια.

Δυνατόν να συγκρίνωμεν εκατομμύρια΄

έκαστον εξ΄ αυτών θα είναι διακεκριμένον»

CHARLES DARWIN

Μια πρόχειρη παρατήρηση μας δίνει, πολλές φορές, τη λανθασμένη εντύπωση της ομοιότητας πολλών ανθρώπων ή ζώων. Αν όμως δώσουμε μια μεγαλύτερη έμφαση, θα δούμε ότι το κάθε άτομο είναι διαφορετικό από τα άλλα. Το ίδιο συμβαίνει με τα φυτά. Αν φυτέψουμε σε ένα περιβόλι φυτά, από τα ίδια σπέρματα θα παρατηρήσουμε ότι θα αναπτυχθούν σε διάφορα μεγέθη και θα παράγουν διαφορετικό αριθμό λουλουδιών και καρπών. Η ατομική ποικιλία χαρακτηρίζει όλα τα είδη, από τα πιο απλά μέχρι τα πιο πολύπλοκα.

Ο J. WESTMAN μας λέει γι΄ αυτή την ατομική ποικιλία: «Υπάρχει, κάτι το οποίο διακρίνει έκαστο ανθρώπινο έμβρυο από όλα τα άλλα… Τούτο θα αναπτυχθεί σε μια ανθρώπινη ύπαρξη»

Η προσεκτική παρατήρηση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, από τα πρωτόζωα μέχρι τον άνθρωπο δεν αντιδρούν ομοιόμορφα όταν εκτίθενται στην ίδια αντικειμενική κατάσταση. Όμως οι διαφορές δε σταματούν εδώ, αλλά προχωρούν στον τρόπο μάθησης, στον τρόπο αντίδρασης, στην επιθετικότητα, στο θάρρος, στη δειλία, στη συναισθηματικότητα κ.λ.π. Όλες, λοιπόν, οι έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι ατομικές διαφορές είναι κανόνας, όσον αφορά τη συμπεριφορά των ζωικών οργανισμών.  Οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους ανατομικά, βιοχημικά, ψυχολογικά. Έτσι, οι διαφορές είναι στη διάπλαση του σώματος, στο ύψος, στο βάρος, στο πρόσωπο, στο χρώμα του δέρματος, στην αντοχή, στις αισθήσεις, στα όργανα του σώματος (πνεύμονες, καρδιά, στομάχι κ.λ.π.), στη χημική σύνθεση των ρευστών ουσιών του σώματος (σίελος, ούρα, κ.λ.π.), στην κυκλοφορία του αίματος, στην αναπνοή κ.λ.π.).

Αν και η ψυχολογία των ατομικών διαφορών είναι επίτευγμα σχετικά σύγχρονο, μαρτυρίες για την ύπαρξη της διαπίστωσης των ατομικών διαφορών έχουμε και κατά την αρχαιότητα.

Ο Πλάτων στην «Πολιτεία» κάνει αναφορά στις ατομικές διαφορές λέγοντας ότι θεμελιώδης σκοπός του ιδεώδους κράτους είναι η ανάθεση ειδικών έργων, σε άτομα κατάλληλα γι΄  αυτό το έργο.

Όμως και ο Αριστοτέλης αφιέρωσε αρκετό μέρος του έργου του στις ομαδικές διαφορές όπως είναι του είδους, της φυλής, της κοινωνίας και του φύλου. Γνωστό εξ  άλλου είναι ότι ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με την περιγραφή χαρακτηριστικών ανθρώπων όπως είναι, το ευέξαπτο, η θρασύτητα, η αναισχυντία κ.λ.π.

Υπαινιγμούς, όσον αφορά τις ατομικές διαφορές, έχουμε στον Ιπποκράτη, στο Γαληνό, στο Θεόφραστο και σε άλλους.

Η ψυχολογία των ατομικών διαφορών καθιερώθηκε σαν επιστημονικός κλάδος από τον Wilhelm Wundt, στη Λειψία, το 1879. Πριν όμως από τον Wundt, ασχολήθηκαν με τις ατομικές διαφορές, ο Καμένιος και ο Ρουσσώ. Πατέρας, όμως, των ατομικών διαφορών θεωρείται ο βιολόγος Francis Galton,  χωρίς να παραγνωρίζεται η συμβολή του ψυχολόγου James Mckeen Cattelt.

Η πρώτη συστηματική ανάλυση των σκοπών, του περιεχομένου και των μεθόδων της ψυχολογίας των ατομικών διαφορών έγινε από τον Alfred Biner.

Στη χώρα μας και ειδικά στο χώρο της Δημοτικής Εκπαίδευσης, η ψυχολογία των ατομικών διαφορών έκανε την εμφάνισή της, με αργά βήματα, τις τελευταίες δεκαετίες, γιατί για χρόνια το ελληνικό σχολείο έμεινε εγκλωβισμένο στην Ερβαρτιανή Σχολή.

Ο Κώστας Μαλαφάντης, του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, λέει για τη σημερινή κατάσταση των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου: «Ο δάσκαλος διδάσκει με βάση την ενιαία αντιμετώπιση των παιδιών σύμφωνα με το προκαθορισμένο αναλυτικό πρόγραμμα (ο θεσμός ανάγεται στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1913). Όμως αυτό που μεταδίνει με τη διδασκαλία μόνο σε μερικές περιπτώσεις αφομοιώνεται καλά από το παιδί, γιατί στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύει μια προέκταση των γνωστικών του δομικών δυνατοτήτων. Σε άλλες περιπτώσεις, που το παιδί δεν έχει διαμορφώσει την απαραίτητη υποδομή που του χρειάζεται για την αφομοίωση των εννοιών που διδάσκεται, δεν μπορεί να τις κατανοήσει και κατά συνέπεια δεν αποδίδει στην ανάπλαση και ανταπόδοσή τους όταν του ζητηθεί. Τότε ο δάσκαλος αξιολογεί αρνητικά αυτά τα παιδιά και όπως αναμφισβήτητα υποστηρίζει η ψυχολογία, αυτά καταφεύγοντας σε μηχανισμούς άμυνας, περιθωριοποιούνται και κατατάσσονται στην ομάδα των «ανύπαρκτων παιδιών»

-----------------------

1. Περιοδικό «Σχολείο και Ζωή», Ερμηνεία των διαφορών στη σχολική επίδοση-ψυχοκοινωνική προσέγγιση του θέματος, τεύχος 5-6, Μάιος-Ιούνιος 1988, σελ. 207