Η μέθοδος ανάλυσης SWOT ως εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού στις υπηρεσίες παροχής υγείας. Η περίπτωση των University Hospitals Bristol
Του Σωτήρη Αποστολόπουλου (MSc in Healthcare Management, MSc in Finance, Υπεύθυνος Επικοινωνίας & Δημοσίων Σχέσεων του Κέντρου Αποκατάστασης «ΔΙΑΠΛΑΣΗ» Καλαμάτας)
Η ανάλυση SWOT είναι εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού που αποτυπώνει το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον επιχειρήσεων, οργανισμών και όχι μόνο και είναι η πλέον διαδεδομένη (Glaister, Falshaw, 1999). Το αρκτικόλεξο SWOT προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Strehgths (Δυνάμεις), Weaknesses (Αδυναμίες), Opportunities (Ευκαιρίες) και Threats (Απειλές). Οι Δυνάμεις, οι Αδυναμίες, οι Ευκαιρίες και οι Απειλές προσδιορίζουν το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον (Helms, Rodríguez, Ríos, Hargrave, 2011).Η ανάλυση SWOT δεν είναι αυτοσκοπός αλλά το μέσο για να προσδιοριστεί το εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον, προκειμένου να εντοπιστούν παρεκκλίσεις από στόχους, να παρθούν διορθωτικά μέτρα και να χαραχτεί η στρατηγική για το μέλλον (Τζωρτζάκης, Τζωρτζάκη, 2002). Η ανάλυση SWOT βοηθάει σημαντικά και στη θέσπιση νέων κατευθυντήριων στόχων. Αυτός είναι ο λόγος που έχει χρησιμοποιηθεί από κυβερνήσεις όταν προχωρούν σε μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως η παιδεία, η υγεία, η περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη, η παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας και άλλους τομείς, αλλά και στην αξιολόγηση της αποδοτικότητας της λειτουργίας ολόκληρων Εθνικών Συστημάτων Υγείας (Wijngaarden, Scholten, Wijk, 2012).
Στην περίπτωση που θέλουμε να διενεργήσουμε μόνο εσωτερική αξιολόγηση τότε και πάλι η ανάλυση SWOT μπορεί να μας φανεί χρήσιμη. Στην περίπτωση αυτή θα εξεταστεί το εσωτερικό της επιχείρησης και όχι ο περίγυρος. Επίσης, θα πραγματοποιηθεί σε επίπεδο επιχείρησης και όχι σε οργανωτικές μονάδες της επιχείρησης, προϊόντα ή υπηρεσίες.
Όπως προαναφέραμε η ανάλυση SWOT βρίσκει εκτεταμένη εφαρμογή σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, μη εξαιρουμένων των υπηρεσιών παροχής υγείας, που λειτουργούν, επί το πλείστον, με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα. Εφαρμόζεται, όμως, και σε κρατικά ιδρύματα που η λειτουργία τους δε διακατέχεται στον ίδιο βαθμό από ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και από ανταγωνιστικά περιβάλλοντα (Boyne, Dahya, 2002). Τέτοια νοσηλευτικά ιδρύματα είναι για παράδειγμα ορισμένα κρατικά νοσοκομεία. Εμπόδιο της μη γενικευμένης εφαρμογής της ανάλυσης SWOT στα κρατικά νοσοκομεία, στέκονται οι διορισμένες από τις κυβερνήσεις διοικήσεις τους που κάποιες διακατέχονται από αντιλήψεις που αδυνατούν να κατανοήσουν τις αλλαγές που παρατηρούνται στο χώρο παροχής υπηρεσιών υγείας καθώς και τις δυνατότητες που θα τους παρείχε η εφαρμογή της ανάλυσης SWOT στο ίδρυμα που εποπτεύουν (Κατωτικίδη, 2008). Περιορισμοί προκύπτουν και από το κανονιστικό πλαίσιο που διέπει, σε πολλά κράτη της Ευρώπης, τη λειτουργία του δημόσιου τομέα που πολλές φορές δυσχεραίνει μεταβολές στον τρόπο λειτουργίας των δημόσιων νοσοκομείων. Εξάλλου, σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας στο χώρο της υγείας είναι περιορισμένες και αυτό δυσκολεύει ευρύτερες καινοτόμες αντιλήψεις (Κουντζέλης, 2009).
Η ανάλυση SWOT για να αποτυπώσει την αντικειμενική εικόνα και να αποδειχθεί στη συνέχεια χρήσιμο εργαλείο στο στρατηγικό σχεδιασμό μιας μονάδας παροχής υγείας χρειάζεται να ακολουθήσει συγκεκριμένα στάδια ξεκινώντας από τον πλήρη και με σαφήνεια καθορισμό του στόχου και στη συνέχεια να ακολουθήσει η κατανομή της δουλειάς των συμμετεχόντων στην ανάλυση SWOT, η δημιουργία κατάλληλου κλίματος για την ομαδική συνεργασία και συνεισφορά στη συγκέντρωση των στοιχείων, η συμπλήρωση καταλόγου με τις Δυνάμεις, Αδυναμίες, Ευκαιρίες και Απειλές και τέλος να γίνει με προσοχή η αξιολόγηση του παραπάνω καταλόγου σε σχέση πάντα με τους στόχους. Βασικό στοιχείο της επιτυχίας είναι η σαφήνεια των στόχων και η ανάλυση να είναι απλή, σύντομη και ακριβής.
Μια χαρακτηριστική εφαρμογή της ανάλυσης SWOT στις υπηρεσίες παροχής υγείας με θετικότατο αποτέλεσμα είναι η περίπτωση των University Hospitals. Τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία Bristol της Μεγάλης Βρετανίας παρέχουν υπηρεσίες υγείας στο Bristol και στην ευρύτερη περιοχή. Είναι αναγνωρισμένα ιδρύματα με ειδίκευση στην έρευνα για τον καρκίνο, την καρδιολογία και την παιδιατρική. Στηρίζονται στις κλινικές υπηρεσίες, στην έρευνα-καινοτομία και στη διδασκαλία-μάθηση.
Η διοίκησή τους προχώρησε, στις αρχές του 2010, στη σύνταξη ενός επιχειρησιακού σχεδίου δεκαετίας προκειμένου να συνεχίσουν να βελτιώνουν την ποιότητα και την παραγωγικότητα των υπηρεσιών τους για να αντέξουν στην παγκόσμια οικονομική κρίση.
Βασικό εργαλείο στη σύνταξη του επιχειρησιακού προγράμματος 2010-2020 ήταν η ανάλυση SWOT. Εξετάστηκαν οι ανάγκες υγείας των ασθενών που εξυπηρετούνται, οι αγορές στις οποίες δραστηριοποιούνται και οι πιθανές μελλοντικές ανάγκες.
Στα Δυνατά σημεία καταγράφτηκαν: η ισχυρή οικονομική τους θέση και το λειτουργικό τους πλεόνασμα, η ερευνητική δουλειά στους τομείς του καρκίνου, της καρδιολογίας και της παιδιατρικής, το επιστημονικό και εργατικό δυναμικό, η γεωγραφική τους θέση, η συνεχής βελτίωση των πρωτευόντων μέτρων απόδοσης. Στις Αδυναμίες καταγράφτηκαν: η κακή ποιότητα μέρους εγκαταστάσεων με επιπτώσεις στους νοσηλευόμενους και στην αποδοτικότητα των υπηρεσιών, η έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων για την υποστήριξη των κλινικών αποτελεσμάτων και της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού, η χαμηλή αξιοποίηση του ερευνητικού έργου, η έλλειψη κοκκοποίησης στην κατανόηση του κόστους των υπηρεσιών τους, η αδυναμία μείωσης του κόστους, η πρόσφατη ζημιά στη φήμη τους από τις πρακτικές έρευνες, οι ασταθείς επιδόσεις σε βασικούς τομείς στρατηγικής σημασίας. Στις Ευκαιρίες καταγράφτηκαν: η παραπέρα αξιοποίηση των δυνατοτήτων που τους δίνει το κύρος τους, η δυνατότητα ανάπτυξης του ηγετικού ρόλου τους στο σύστημα υγείας λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές σε Πρωτοβάθμια Υγειονομική Φροντίδα και Στρατηγικές Υγειονομικές Αρχές, η εξασφάλιση του κύρους της περιφερειακής παροχής σε περιοχές του χαρτοφυλακίου των υπηρεσιών τους, η καλή συνεργασία με τους αντιπροσώπους των προμηθευτών τους. Στις Απειλές καταγράφτηκαν: οι τωρινές και μελλοντικά νεοεισερχόμενες υπηρεσίες υγείας στην αγορά, η επιθυμία των επιτρόπων να μειωθεί η εξάρτηση από τη δευτεροβάθμια φροντίδα και ακινήτων, oι οικονομικοί περιορισμοί στο Σύστημα Υγείας που οδηγεί στην περαιτέρω μείωση της δραστηριότητας.
Η εικόνα που αποτυπώθηκε έδωσε τη δυνατότητα στη διοίκηση να συντάξει το επιχειρησιακό σχέδιο, να συγκρίνει τα αποτελέσματα με τους βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους, να εντοπίσει παρεκκλίσεις και να προχωρήσει σε διορθωτικές αποφάσεις έτσι ώστε να συνεχίσουν να βελτιώνουν την ποιότητα και την παραγωγικότητα των υπηρεσιών τους και να αντέξουν στην παγκόσμια οικονομική κρίση.
Συμπερασματικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι η ανάλυση SWOT βρίσκει ευρέως εφαρμογή σε επιχειρήσεις και οργανισμούς ως εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού. Βοηθά στον εντοπισμό των παρεκκλίσεων από στόχους και στη λήψη αποφάσεων για διαρθρωτικές παρεμβάσεις. Είναι το συμβουλευτικό εργαλείο προκειμένου να ληφθούν στρατηγικής σημασίας αποφάσεις. Είναι τόσο διαδεδομένη που χρησιμοποιείται ακόμα και από κυβερνήσεις όταν αυτές προχωρούν σε μεταρρυθμίσεις ή αξιολογούν εθνικά συστήματα. Αποτυπώνει πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με τους εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες.
Η ανάλυση SWOT εφαρμόζεται και σε περιβάλλοντα παροχής υπηρεσιών υγείας. Ακόμη και σε κρατικά νοσοκομεία με διορισμένες διοικήσεις που δε λειτουργούν, αποκλειστικά, με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια ούτε βρίσκονται, πολλά απ΄ αυτά, σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα.
Η ανάλυση SWOT και στο χώρο μονάδων παροχής υγείας ακολουθεί συγκεκριμένα στάδια ξεκινώντας από τον πλήρη και με σαφήνεια καθορισμό του στόχου και συνεχίζει με την κατανομή της δουλειάς των συμμετεχόντων στην ανάλυση SWOT, τη δημιουργία κατάλληλου κλίματος για την ομαδική συνεργασία και συνεισφορά στη συγκέντρωση των στοιχείων, τη συμπλήρωση καταλόγου με τις Δυνάμεις, Αδυναμίες, Ευκαιρίες και Απειλές και με την αξιολόγηση του παραπάνω καταλόγου σε σχέση πάντα με τους στόχους.
Στην πράξη υπάρχουν εμπόδια και περιορισμοί στην εφαρμογή της ανάλυσης SWOT σε ορισμένες νοσοκομειακές μονάδες. Μεταξύ των εμποδίων αυτών είναι οι αντιλήψεις ορισμένων διορισμένων διοικήσεων από τις κυβερνήσεις που αδυνατούν να κατανοήσουν τις αλλαγές που επέρχονται στα περιβάλλοντα παροχής υπηρεσιών υγείας, τα κανονιστικά πλαίσια του δημοσίου τομέα που δημιουργούν στασιμότητα και γραφειοκρατία, οι περιορισμένες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας στους συγκεκριμένους χώρους που δυσκολεύουν σε σημαντικό βαθμό την εφαρμογή ευρύτερων καινοτόμων αντιλήψεων.
Στις περιπτώσεις υπηρεσιών παροχής υγείας που επιλέξαμε και εξετάσαμε μέσα από τη διεθνή βιβλιογραφία διαπιστώθηκε ότι η ανάλυση SWOT που είχε εφαρμοστεί αποτύπωσε το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον τους με αξιοπιστία και τις βοήθησε να εντοπίσουν παρεκκλίσεις από τους στόχους, να λάβουν διορθωτικά μέτρα και να χαράξουν τη στρατηγική τους για το μέλλον.
Βιβλιογραφία
Α. Ξενόγλωσση
Boyne,G.,Dahya,J.,(2002),Executive succession and the performances of public organizations, Public Adm 80 (1).
Glaister, K.W. and Falshaw, J.R. (1999), “Strategic planning still going strong”, Long Range Planning, Vol. 32 No. 1.
Helms, M., Rodríguez, M., Ríos, L., Hargrave, W., (2011), “Entrepreneurial potential in Argentina: a SWOT analysis”, Competitiveness Review: An International Business Journal Incorporating Journal of Global Competitiveness, Vol. 21 Iss: 3.
Wijngaarden, J., Scholten,G., Wijk, K., (2012), “Strategic analysis for health care organizations:the suitability of the SWOT analycis” International journal of health planning and management.
Β. Ελληνόγλωσση
Κατωτικίδη, Γ., (2008), Ιστορική εξέλιξη του Management και Προοπτικές στο Σύγχρονο Περιβάλλον. Η ανάπτυξη της Διοικητικής Επιστήμης στον Κλάδο των Υπηρεσιών Υγείας: Η περίπτωση του Νοσοκομείου Σερρών, πτυχιακή εργασία, ΤΕΙ Κρήτης, Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης.
Κουντζέλης, Α., (2009), Προκλήσεις στη Δημόσια Υγεία στην Ελλάδα. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών ως βασικό εργαλείο για την αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων, Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας.
Τζωρτζάκης, K., Τζωρτζάκη, A., (2002), Οργάνωση και Διοίκηση, Μάνατζμεντ -Νέες ιδέες και τεχνικές στο 21ο αιώνα, εκδόσεις Rosili.